Türkiye, Dünya üstünde yapılan iklim sıralamasında Akdeniz ikliminin yayılma alanını kapsamaktadır.
Fakat Türkiye’de;
* Yükseltinin batıdan doğuya doğru artması,
* Dağların uzanış yönü,
* Yerşekillerinin engebeli olması,
* Üç tarafının denizlerle çevrili olması gibi sebeplerden dolayı ülkemizde ki sıcaklık ve yağış oranları bölgelere göre değişkenlik göstermektedir. Yani Doğu Anadolu’da yükseklikden dolayı Karasal İklim, İç anadoluda ve Güney Anadoluda Step İklimi, Karadeniz’de Ilıman Okyanus İklimi gibi farklı iklim tiplerinin yaşanmasının nedeni bu farklılıklardan kaynaklanmaktadır.
![TÜRKİYE’DEKİ İKLİM TİPLERİ, ÇEŞİTLERİ, ÖZELLİKLERİ VE İKLİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER]( "TÜRKİYE’DEKİ İKLİM TİPLERİ, ÇEŞİTLERİ, ÖZELLİKLERİ VE İKLİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER")
1. Matematik Konum :
Türkiye 36°-42° Kuzey paralelleri arasında, ılıman iklim kuşağı olarak kabul edilen bölgenin Ekvator’a yakın olan bölümünde bulunmaktadır.
Türkiye’nin matematik konumu bir başka deyişle enlem etkisi yüzünden genel olarak ılıman bir iklim sürmesine neden olmuştur.Ülkemiz yazları güneyden gelen sıcak , kışın ise kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin etkisi altında kalmaktadır.
Enlem olarak orta kuşakta yer aldığından dört mevsim belirgin olarak görülmektedir.Bu enlem etkisi nedeniyle Akdeniz kıyılarında görülen sıcaklık ortalamaları Karadeniz kıyılarına göre daha yüksektir. Ayrıca yine enleminden dolayı Yengeç dönencesinde olduğundan dolayı güneş ışınları ülkemize hiç bir zaman dik açıyla düşmez.
2. Özel Konum :
Ülkemizin ikliminde sadece matematik konum etkili değildir. Eğer sadece enlem etkisi nedeniyle olsaydı bu iklim farklılıkları güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklığın düzenli olarak düşmesi gerekirdi. Fakat ülkemizde kısa mesafelerde bile ciddi sıcaklık değişikliği ve farklı iklimler görülmektedir.
Bunun başlıca sebepleri deniz ve karaların dağılışı, dağların uzanış ve güneş alma yönü (bakı), yükseklik (yükselti) , rüzgarlar ve basınç etkisi olarak sıralanmaktadır.
a) Kara ve Deniz Dağılışı : Denizler karalara oranla daha geç ısınıp daha geç soğuduğu için kıyı bölgelerimizde yaşanan iklim diğer bölgelere göre daha ılımanlardır. Bu durum iç bölgelere doğru ilerledikçe iklimin karasallaşmasına neden olmaktadır. Türkiye’de bu dağılış nedeniyle yaşanan iklim farkı kış aylarında kendini daha çok belli eder.Örnekle anlatacak olursak Ege kıyısındaki bir şehirde yıllık sıcaklık farkı 19 ° leri geçmezken bu durum Doğu’ da 33 °leri bulmaktadır. Ayrıca kıyılardan iç bölgelere doğru gidildikçe yağış miktarıda buna bağlı olarak azalmaktadır.
b) Dağların Uzanış Biçimi ve Bakı Durumu : Türkiye’de dağların uzanış yönü yağış ve sıcaklık üzerinde son derece etkilidir.Bu durumun etkisi yüzünden Akdeniz’de Toroslardan dolayı kıyılarında daha sıcak bir iklim yaşanırken iç kısımlarında daha sert bir iklim yaşanmasına neden olmaktadır.Aynı durum Karadeniz kıyılarında da yaşanmaktadır.Ordaki nemli havada Kuzey Anadolu dağlarından iç kesimlere giremez.Bu durum sadece Ege kıyıların’da dağların denize dik uzanması nedeniyle sıcaklık iç kesimlere doğru yüzelli ikiyüz km kadar girebilmektedir.
Sıcaklığın dağılımı üzerinde etkisi olan bir diğer etkende bakı durumu bir diğer deyişle dağların güneş alma yönüdür.Ülkemiz Kuzey Yarımkürede olduğu için dağların güneya bakan tarafları kuzeye bakan taraflarına göre daha fazla güneş alır ve daha çabuk ısınır.
c) Yükseklik :Ülkemiz ortalama olarak yükseltisi fazla olan bir ülkedir. Yükselti batıdan doğuya doğru ilerledikçe ikibin metrelerin üstüne çıkmaktadır.Bu durumun etkisiyle sıcaklık batıdan doğuya doğru ilerledikçe düşüş göstermektedir.
d) Basınç Merkezlerinin Etkisi ve Rüzgarlar :Ülkemiz matematik konumunun etkisiyle güneyden gelen sıcak hava ve kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin karşılaşma noktalarına denk gelmektedir.Bu nedenle genel olarak kış aylarında Sibiryadan gelen yüksek basınç ile İzlanda’dan gelen alçak basıncın etkisi görülmektedir.
Bunların yanında Trakya, İçbatı Anadolu gibi yerlerde geçiş iklimi özellikleri görülür.
1. Karadeniz iklimi
Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde ve Marmara Böl-gesi’nin Karadeniz kıyıları boyunca görülür. Yıllık sıcaklık farkı azdır (13 °C – 15 °C). Kışlar ılık (6 °C -7 °C), yazlar serin (21 °C – 23 °C) geçer.
– Her mevsim yağışlıdır.
– Yıllık yağış miktarı 700 – 2400 mm arasındadır.
– Doğu Karadeniz Bölümü’nde en fazla yağış sonbaharda, en az yağış ilkbaharda düşer.
– Batı Karadeniz Bölümü’nde yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm’dir.
– Orta Karadeniz’de ise en fazla yağış kışın, en az yağış yazın olmaktadır. Yıllık yağış miktarı 700-1000 mm ara-sındadır. Diğer bölümlere göre yağışın az olmasının ne-deni yerşekillerinin hakim rüzgâr yönüne dik olmaması, gerisindeki dağların yükseltisinin az ve kıyıya uzak olma-sıdır.
– Doğal bitki örtüsü ormandır.
– Türkiye’de bulutluluğun, nemliliğin ve yağışın en çok olduğu, sıcaklık farkının, güneşli gün sayısının, güneş enerjisinden yararlanmanın en az olduğu iklimdir.
2. Akdeniz İklimi
En belirgin olarak Akdeniz kıyılarında görülmekle birlikte, Ege ve Marmara bölgelerinin kıyı kesimlerinde de etkili olmaktadır. Yalnız bu bölgelerde enlemden dolayı sıcaklıklar asıl Akdeniz iklimine göre 2 °C – 3 °C daha düşüktür.
Bu iklimde genel olarak;
– Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
– Yıllık sıcaklık ortalaması 18-20°C dir.
– Yağışların yarıdan fazlası kışın düşer.
– Kış yağışları yağmur şeklindedir.
– Kar yağışı ve don olayı çok azdır.
– Yağışlar cephesel kökenlidir.
– Yıllık yağış ortalaması 600-1000 mm arasındadır.
– Karakteristik bitki örtüsü zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne v.b. bitkilerden oluşan makilerdir.
3. Karasal İklim
Ülkemizde karasal iklim, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülür. Fakat bölgeler arasında karasal iklimde bazı farklılıklar vardır.
a. İç Anadolu Tipi
– Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
– Kış mevsiminde sıcaklık 0 ile -3 °C, yaz mevsiminde ise 20 °C ile 25 °C civarındadır.
– iç Anadolu’da en fazla yağış ilkbaharda düşer.
– Ortalama yağış 300-400 mm dir.
– Yağışlar konveksiyoneldir.
– Yıllık sıcaklık ortalaması ise 10 °C – 12 °C dir.
– Bitki örtüsü steptir.
b. Doğu Anadolu Tipi
– Karasal iklimin en şiddetli tipi bu bölgede görülür. Bunda bölgenin yüksek ve denize uzak olması etkilidir.
– Kış mevsiminde ortalama sıcaklıklar -2 °C, -12 °C arasındadır.
– Kar yağışı ve don olayları görülür. Kar 3-4 ay yerde kalır. Kışın ülkenin en soğuk yeridir. Bunun nedeni yükseltinin fazla olmasıdır.
– Yaz mevsiminde sıcaklıklar 18 °C – 25 °C civarındadır.
– Yıllık yağış miktarı 500-600 mm’dir.
– Doğu Anadolu’da en fazla yağış ilkbahar ve yaz aylarında görülür.
– Bölgenin Malatya, Elazığ gibi illerinde yükseklik fazla ol-madığından iç Anadolu’da olduğu gibi step iklimi etkilidir.
– Bitki örtüsü yükseklerde çayır, alçak yerlerde steptir. Yer yer iğne yapraklı ormanlara da rastlanır.
c. Güneydoğu Anadolu Tipi
– Bu bölgenin batısında Akdeniz iklimi etkileri görülürken, doğuya doğru karasallık artmaktadır.
– Bu bölgedeki karasal iklimde kış mevsiminde sıcaklık 2 °C ile 5 °C arasındadır. Dolayısıyla kar yağışı ve don olayları Doğu Anadolu’daki kadar etkili değildir.
– Yaz mevsiminde en yüksek sıcaklıklar bu bölgede görülür. (29 °C – 31 °C) Dolayısıyla buharlaşma şiddeti en faza bu bölgede olduğundan, kuraklık da çok fazladır.
– Yıllık yağış 400-700 mm arasındadır. Yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimlerinde düşer, yazlar oldukça kuraktır.
– Bitki örtüsü steptir.
Fakat Türkiye’de;
* Yükseltinin batıdan doğuya doğru artması,
* Dağların uzanış yönü,
* Yerşekillerinin engebeli olması,
* Üç tarafının denizlerle çevrili olması gibi sebeplerden dolayı ülkemizde ki sıcaklık ve yağış oranları bölgelere göre değişkenlik göstermektedir. Yani Doğu Anadolu’da yükseklikden dolayı Karasal İklim, İç anadoluda ve Güney Anadoluda Step İklimi, Karadeniz’de Ilıman Okyanus İklimi gibi farklı iklim tiplerinin yaşanmasının nedeni bu farklılıklardan kaynaklanmaktadır.
TÜRKİYE’NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Türkiye’nin özel konumu ve matematik konumu daha öncede bahsettiğimiz gibi farklı iklim tiplerinin görülmesinde etkili olmuştur.
Türkiye 36°-42° Kuzey paralelleri arasında, ılıman iklim kuşağı olarak kabul edilen bölgenin Ekvator’a yakın olan bölümünde bulunmaktadır.
Türkiye’nin matematik konumu bir başka deyişle enlem etkisi yüzünden genel olarak ılıman bir iklim sürmesine neden olmuştur.Ülkemiz yazları güneyden gelen sıcak , kışın ise kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin etkisi altında kalmaktadır.
Enlem olarak orta kuşakta yer aldığından dört mevsim belirgin olarak görülmektedir.Bu enlem etkisi nedeniyle Akdeniz kıyılarında görülen sıcaklık ortalamaları Karadeniz kıyılarına göre daha yüksektir. Ayrıca yine enleminden dolayı Yengeç dönencesinde olduğundan dolayı güneş ışınları ülkemize hiç bir zaman dik açıyla düşmez.
2. Özel Konum :
Ülkemizin ikliminde sadece matematik konum etkili değildir. Eğer sadece enlem etkisi nedeniyle olsaydı bu iklim farklılıkları güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklığın düzenli olarak düşmesi gerekirdi. Fakat ülkemizde kısa mesafelerde bile ciddi sıcaklık değişikliği ve farklı iklimler görülmektedir.
Bunun başlıca sebepleri deniz ve karaların dağılışı, dağların uzanış ve güneş alma yönü (bakı), yükseklik (yükselti) , rüzgarlar ve basınç etkisi olarak sıralanmaktadır.
a) Kara ve Deniz Dağılışı : Denizler karalara oranla daha geç ısınıp daha geç soğuduğu için kıyı bölgelerimizde yaşanan iklim diğer bölgelere göre daha ılımanlardır. Bu durum iç bölgelere doğru ilerledikçe iklimin karasallaşmasına neden olmaktadır. Türkiye’de bu dağılış nedeniyle yaşanan iklim farkı kış aylarında kendini daha çok belli eder.Örnekle anlatacak olursak Ege kıyısındaki bir şehirde yıllık sıcaklık farkı 19 ° leri geçmezken bu durum Doğu’ da 33 °leri bulmaktadır. Ayrıca kıyılardan iç bölgelere doğru gidildikçe yağış miktarıda buna bağlı olarak azalmaktadır.
b) Dağların Uzanış Biçimi ve Bakı Durumu : Türkiye’de dağların uzanış yönü yağış ve sıcaklık üzerinde son derece etkilidir.Bu durumun etkisi yüzünden Akdeniz’de Toroslardan dolayı kıyılarında daha sıcak bir iklim yaşanırken iç kısımlarında daha sert bir iklim yaşanmasına neden olmaktadır.Aynı durum Karadeniz kıyılarında da yaşanmaktadır.Ordaki nemli havada Kuzey Anadolu dağlarından iç kesimlere giremez.Bu durum sadece Ege kıyıların’da dağların denize dik uzanması nedeniyle sıcaklık iç kesimlere doğru yüzelli ikiyüz km kadar girebilmektedir.
Sıcaklığın dağılımı üzerinde etkisi olan bir diğer etkende bakı durumu bir diğer deyişle dağların güneş alma yönüdür.Ülkemiz Kuzey Yarımkürede olduğu için dağların güneya bakan tarafları kuzeye bakan taraflarına göre daha fazla güneş alır ve daha çabuk ısınır.
c) Yükseklik :Ülkemiz ortalama olarak yükseltisi fazla olan bir ülkedir. Yükselti batıdan doğuya doğru ilerledikçe ikibin metrelerin üstüne çıkmaktadır.Bu durumun etkisiyle sıcaklık batıdan doğuya doğru ilerledikçe düşüş göstermektedir.
d) Basınç Merkezlerinin Etkisi ve Rüzgarlar :Ülkemiz matematik konumunun etkisiyle güneyden gelen sıcak hava ve kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin karşılaşma noktalarına denk gelmektedir.Bu nedenle genel olarak kış aylarında Sibiryadan gelen yüksek basınç ile İzlanda’dan gelen alçak basıncın etkisi görülmektedir.
TÜRKİYE’DEKİ İKLİM TİPLERİ
Türkiye’de genel olarak üç ana iklim tipi görülür. Bunlar Karadeniz, Akdeniz ve Karasal iklimdir.Bunların yanında Trakya, İçbatı Anadolu gibi yerlerde geçiş iklimi özellikleri görülür.
Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde ve Marmara Böl-gesi’nin Karadeniz kıyıları boyunca görülür. Yıllık sıcaklık farkı azdır (13 °C – 15 °C). Kışlar ılık (6 °C -7 °C), yazlar serin (21 °C – 23 °C) geçer.
– Her mevsim yağışlıdır.
– Yıllık yağış miktarı 700 – 2400 mm arasındadır.
– Doğu Karadeniz Bölümü’nde en fazla yağış sonbaharda, en az yağış ilkbaharda düşer.
– Batı Karadeniz Bölümü’nde yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm’dir.
– Orta Karadeniz’de ise en fazla yağış kışın, en az yağış yazın olmaktadır. Yıllık yağış miktarı 700-1000 mm ara-sındadır. Diğer bölümlere göre yağışın az olmasının ne-deni yerşekillerinin hakim rüzgâr yönüne dik olmaması, gerisindeki dağların yükseltisinin az ve kıyıya uzak olma-sıdır.
– Doğal bitki örtüsü ormandır.
– Türkiye’de bulutluluğun, nemliliğin ve yağışın en çok olduğu, sıcaklık farkının, güneşli gün sayısının, güneş enerjisinden yararlanmanın en az olduğu iklimdir.
2. Akdeniz İklimi
En belirgin olarak Akdeniz kıyılarında görülmekle birlikte, Ege ve Marmara bölgelerinin kıyı kesimlerinde de etkili olmaktadır. Yalnız bu bölgelerde enlemden dolayı sıcaklıklar asıl Akdeniz iklimine göre 2 °C – 3 °C daha düşüktür.
Bu iklimde genel olarak;
– Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
– Yıllık sıcaklık ortalaması 18-20°C dir.
– Yağışların yarıdan fazlası kışın düşer.
– Kış yağışları yağmur şeklindedir.
– Kar yağışı ve don olayı çok azdır.
– Yağışlar cephesel kökenlidir.
– Yıllık yağış ortalaması 600-1000 mm arasındadır.
– Karakteristik bitki örtüsü zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne v.b. bitkilerden oluşan makilerdir.
3. Karasal İklim
Ülkemizde karasal iklim, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülür. Fakat bölgeler arasında karasal iklimde bazı farklılıklar vardır.
a. İç Anadolu Tipi
– Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
– Kış mevsiminde sıcaklık 0 ile -3 °C, yaz mevsiminde ise 20 °C ile 25 °C civarındadır.
– iç Anadolu’da en fazla yağış ilkbaharda düşer.
– Ortalama yağış 300-400 mm dir.
– Yağışlar konveksiyoneldir.
– Yıllık sıcaklık ortalaması ise 10 °C – 12 °C dir.
– Bitki örtüsü steptir.
b. Doğu Anadolu Tipi
– Karasal iklimin en şiddetli tipi bu bölgede görülür. Bunda bölgenin yüksek ve denize uzak olması etkilidir.
– Kış mevsiminde ortalama sıcaklıklar -2 °C, -12 °C arasındadır.
– Kar yağışı ve don olayları görülür. Kar 3-4 ay yerde kalır. Kışın ülkenin en soğuk yeridir. Bunun nedeni yükseltinin fazla olmasıdır.
– Yaz mevsiminde sıcaklıklar 18 °C – 25 °C civarındadır.
– Yıllık yağış miktarı 500-600 mm’dir.
– Doğu Anadolu’da en fazla yağış ilkbahar ve yaz aylarında görülür.
– Bölgenin Malatya, Elazığ gibi illerinde yükseklik fazla ol-madığından iç Anadolu’da olduğu gibi step iklimi etkilidir.
– Bitki örtüsü yükseklerde çayır, alçak yerlerde steptir. Yer yer iğne yapraklı ormanlara da rastlanır.
c. Güneydoğu Anadolu Tipi
– Bu bölgenin batısında Akdeniz iklimi etkileri görülürken, doğuya doğru karasallık artmaktadır.
– Bu bölgedeki karasal iklimde kış mevsiminde sıcaklık 2 °C ile 5 °C arasındadır. Dolayısıyla kar yağışı ve don olayları Doğu Anadolu’daki kadar etkili değildir.
– Yaz mevsiminde en yüksek sıcaklıklar bu bölgede görülür. (29 °C – 31 °C) Dolayısıyla buharlaşma şiddeti en faza bu bölgede olduğundan, kuraklık da çok fazladır.
– Yıllık yağış 400-700 mm arasındadır. Yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimlerinde düşer, yazlar oldukça kuraktır.
– Bitki örtüsü steptir.